Біраз 60-шы жылдарға ора­лайық. Бірте-бірте Степногорск шағын, сонымен бірге өркениетті қаланың ерекшеліктеріне ие бол­ды. 1964 жылы «Юность» кинотеа­тры ашылды. «Юность» клубының бірінші директоры соғыс ардагері П.А.Бондарецтер еді. Дәл осы жерден Степногорск көркемөнер­паздарының қойылымдары пайда болды. Әрине, оның екі залында көрсетілген фильмдерге жету үшін қала тұрғындары ұзын-сонар ке­зекке тұруға дайын болды. Онда мерекелер тойланып, 1 мамыр мен 7 қарашада «Юность» алаңында стендтер орнатылды, оның ал­дынан мерекелі шерушілер өтті.

1965 жылы басшылар Мичурин саяжай кооперативінен жер телімдерін бөле бастады. Онда С.А.Смирнов көріксіз үйлер қаланың көркін бұзады деп есептеп, саяжайларға қар­сы болды. Бірақ қалалық атқару комитетінің бірінші төрағасы А.И.Серов қала тұрғындары­на бақшада жұмыс істеуге мүмкіндік беру ке­рек деп қадап айтты.

Мәскеудің Степногорды тамаша қамта­масыз етуі аңызға айналды. Жалпы тапшылық жағдайы мұнда өте сирек болды. Қарттардың есінде шығар, алғашқы жылдары ормандағы дүкеннен сауда жасаған кездер болған. Ал, 1966 жылы алғашқы ірі дүкен – «Қазақстан» сауда орталығы қолданысқа берілді. Қазір онда «Medstart» бар. Бірінші қабатта азық- түлік тауарлары, екінші қабатта өндірістік та­уарлар сатылды.

Степногорлықтар алдымен «Почтовыйға» емделуге баратын еді. 1964 жылы алғашқы емхана ашылды. Ол бірінші ықшамаудандағы №19 үйде орналасқан (кейін сол жерде пошта бөлімшесі болған). Ал емхана қазір біз біле­тін ауруханамен бірге 1966 жылы салынған. Қаладағы барлық ауруханалар мен тау-кен басқармалары №104 медициналық-сани­тарлық бөлімге біріктірілді. МСО-104 бірінші басшысы Марк Давыдович Лейман (1964 - 1970) болды. 1970-1981 жылдар аралығында біздің медицина орталығын Иван Иванович Пестриков басқарды. Ауруханада тамаша хи­рургтар мен мықты балалар дәрігері болды. Арнайы мамандар – ЛОР, офтальмологтар дәрі-дәрмекпен емдеп қана қоймай, ота жа­сады. Степногорск үздік мамандарды шақыру мүмкіндігіне ие болды және адамдар мұнда ықыласпен келді. Өйткені басқа көптеген қа­лалардан айырмашылығы, мұнда қысқа мер­зімде пәтер алуға мүмкіндік болды. Қала тез өсті. 60-жылдардың ортасына қарай бірінші ықшамаудан салынды, ал екінші ықшамау­данда тек тұрғын үйлер ғана емес, сонымен қатар екі дүкен – сүт және нан дүкені болды. 1966 жылы №2 мектеп ашылды. Оның бірінші директоры Екатерина Ивановна Степичева тұғын. Бұл мектептің ұстаздарының есімдері тарихымызға енді. В.В.Комарова қаладағы алғашқы химия сыныбын осында құрды. Олар физиктерді жақсы білетін – Г.А.Пасечник пен Л.А.Мурзов. Ата-аналар бірінші сыныпқа ба­ратын балаларын Е.Е.Федоровскаяға және А.Л. Святобог оқытса деді. Оның түлектері оқуды бітіргеннен кейін ондаған жылдар бойы қонаққа келіп тұрды.

Жоба авторлары мен құрылысшылар қала өмірі жайлы болуы үшін барлық мүмкіндікті жасады. Бір мезгілде тұрғын үйлер, дүкендер мен балабақшалар салынып, қажеттінің бәрі таяқ тастам жерде болды. 1967 жылы екінші шағынауданда 140 және 280 орындық 2 ба­лабақша пайдалануға берілді. Степногорск балабақшаларына барған немесе балаларын сонда алып барған әрбір адам олар туралы ең жақсы естеліктерін есте қалдырып айтып жүр. Олар әдемі, жайлы, өте мәнді әрлеумен болды. 60-шы жылдары балаларды бала­бақшаға 9 айға дейін жіберді, өйткені аналар жұмысқа баруға мәжбүр болды. Степногор­ск Сарыарқаның дәл ортасынан бой көтере бастады. Климаты қатал, құрғақ, жері өңдел­меген. Он жылдан кейін жаңа ықшамаудан­дарда ағаштар мен бұталар өсіп, терек пен қайың жапырақтары сыбдырлауы үшін қала тұрғындарының тынымсыз еңбек етуіне тура келді. 60-жылдары кәсіпорын жұмысшылары мыңдаған ағаштарды отырғызды, мектеп оқу­шылары да мектеп жанына көшеттер екті. Бірақ қаланы көгалдандыруға әуел бастан- ақ мамандар тартылғаны да маңызды, өйт­кені 1965 жылы тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы жанынан абаттандыру цехы құрылған болатын. Оның бірінші жетекшісі Маргарита Николаевна Меншикова еді, кейін цехты В.П. және А.Д.Платоновтар басқар­ды. Антонина Дмитриевна Платонова 60- 70 жылдары қалада жыл сайын 20-30 мың ағаш, бұта, 800 мыңға дейін гүл көшеттері отырғызылатынын жазған. Одан кейін Степ­ногорск көркейту, абаттандыру және тазалық бойынша Кеңес Одағының деңгейлес қала­ларының арасында жүлделі орындарға ие болды. Қаланың бірінші әкімі А.И.Серов бүкіл қаланы алма мен қайың ағаштарын отырғы­зуды армандады. Ал, бүгінгі көктемде ескі ау­дандар гүлдеген алма ағаштарының ақ бұлт­тарына оранған. Ол сондай-ақ мавритандық көгалдардың тұқымын әкелді, ал алғашқы онжылдықтарда мак гүлі, көрікгүл, коламбин және басқа да ашық дала гүлдері жасыл шалғындағы сияқты көшелерде гүлдеді.

Екінші шағынауданның көркінен қаланың нақты жоспар бойынша салынғанын көруге болады. Кейінірек басқа да аудандар осылай жобаланды. Орталықта мектеп, одан бірша­ма қашықтықта симметриялы орналасқан балабақшалар бой көтерді. Екінші шағынау­дан шетінде тағы төрт дүкен болды: нан, сүт, көкөніс, ет сатылды. Дүкендер жарық, ұқыпты салынып, терезелерінде гүлдер көп болды. Әрине, нан, сүт және картоп сатып алу үшін бүкіл шағынауданды аралау өте ыңғайлы болмады. Бірақ бұл түйткіл ұзаққа бармады. 1968 жылдың өзінде ірі сауда орталығы пай­далануға берілді. Азық-түлік және әмбебап дүкендер мен дәмді түскі ас ішуге болатын «Былина» дәмханасы болды. Онда мереке­лік басқосулар да өтті. Тұрғындарға жаңа ор­талық ұнады: ол үлкен қалалардағыдай әде­мі, заманауи болды.

Ең бастысы, қалада үлкен аудитори­ясы мен жұмыс топтарына арналған орын­дықтары бар «Октябрь» клубы бірінші болып ашылды. Бұл жай ғана пальтомен отыратын кинотеатр емес еді. Көрермендер театрдағы­дай шкафта шешінді. Жақын қалада ғана емес, облыс, республика көлеміне танылған «Октябрьде» көркемөнерпаздар ұжымдары жұмыс жасады. Оларды басқарғандар: В.И. Ерылкина, Л.Ф.Кобченко, И.А.Черпепанова, В.В.Павленко, В.А.Костенкова, Н.В.Әділбаева, Т.Т.Чуйкова, В.В. Филатов болатын.

Қалалықтардың тұрмысы барған сайын жайлы бола түсті. 1967 жылы бірінші шағына­уданда АТС жұмыс істей бастады, 1968 жылы наубайхана салынды. Темір жолдан шалғай жатқан Степногорск «үлкен орталыққа» қосылуға тым мұқтаж болды. Алғашында ұшақтар Целиноградқа Заводскойдан, ал 60-жылдардың ортасынан бастап Степногор­дан ұшатын. Рас, әуежай алғашқы жылдары далада аз ғана тіркемесі бар егістік алқап бо­лғанымен, 1969 жылы әуежай ғимараты бой көтерді. Содан кейін билеттің құны 4 рубль болды. ЛИ-2, АН-2, кейінірек АН-24 ұшағы қала тұрғындарының сүйікті көлігіне айналды. Жарты сағаттың ішінде жолаушы облыс ор­талығына бара алатын болды.

Қаланың шағын аудандары ғана емес, сонымен қатар Степногорск қалалық кеңесі­не бағынатын кеншілер елді мекендері де өсті. 1967 жылы қалада 22300 адам, Заводской кентінде – 7600 (1968 ж. 31 қазанда) Степ­ногорск қаласындағы Строителей ауылы За­водской деген атаумен қала үлгісіндегі кентке айналды. Заозернойда – 3079 (22 тамыздан бастап) тұрды. 1966 ж. – қала типті кент. Шаңтөбеде – 5168 адам (1965 ж. 5 сәуірден – қалалық үлгідегі кент), Красногорск – 10100 (1967 ж. 15. – қала типті кент), Сілеті (Су то­рабы) – 852 адамдар тұрды. Заводской кенті ауданында өнеркәсіптік нысандар іске қосыла бастады: 1966 жылы ЖЭО бірінші кезегі, 1968 жылы ГМЗ бірінші кезегі іске қосылды. 1966 жылы 5 ақпанда РМЗ-ның қабылдау актісіне қол қойылды. Мұнда жаңа қоныстанушылар көбірек келді, сондықтан тұрғын үйлер жыл­дам қарқынмен салынды. Екінші ықшамаудан­ның барлық үйлері зона болып әлі қоршал­маса да, үшінші шағынауданның құрылысы басталып кетті. Алғашқы пайдалануға беріл­ген нысандардың бірі – мектеп. Себебі халық санының қарқынды өсуіне байланысты қа­зіргі екі нысан тығыз жұмыс істеп жатты. №3 мектеп 1968 жылы қыркүйекте оқушыларды қабылдады. Оның алғашқы директоры Тама­ра Емельяновна Бугранова болса, ұстаздар арасында Степногорск танамыл мұғалімдері Л.И.Мамонтова, В.С.Черепанова еңбек етті. А.Н.Щербакова 1969 жылдың басында еңбек ете бастаған мектепте 50 жылдан астам тер төкті.

70-жылдар. Степногорск қаласының эконо­микасы қарқынды дамуын жалғастырды. 1970 жылы РУ-2 өнеркәсіпте үздік өндірістік нәтиже көрсетіп, жобалық қуатына жетті. Шахталар мен карьерлерде ең заманауи технологиялар мен жабдықтар пайдаланылды. 1973 жылға қарай ГМЗ бірінші кезегі жобалық қуатына жетті. Бұл ретте зауыттың 2-кезегі салынып жатқан болатын. Ол үшінші тау-кен басқар­масының кенін өңдеуге арналған. 1970 жылы минералды тыңайтқыш цехы іске қосылды. Осыдан кейін кәсіпорын «Химиялық зауыт» атауын алды. 1973 жылы ЖЭО екінші кезе­гінің, 1978 жылы үшінші кезегінің құрылысы аяқталды. 1971 жылы СМУ-2-ден басқа қала нысандарын салу үшін №4 құрылыс-монтаж басқармасы құрылды. Ұжымды Андрей Фе­дорович Красножен басқарды.

Степногорск құрылыс басқармасының бірегей құрылыс базасы болды және 70-ші жылдардың басында СҚБ басшылары бұл әлеуетті қалай дұрыс басқару туралы ойлана бастады. В.А.Белявский мен Н.П.Иконников бұл мәселені Мәскеуде көтере бастады, со­дан кейін жаңа кәсіпорындар мен шағынау­дандарды құру туралы шешім қабылданды. Соның нәтижесінде 1970 жылы 30 желтоқ­санда «Прогресс» микробиологиялық за­уытын салуға (директоры Юрий Николаевич Тимонкин) бұйрық шығып, келесі жылы оның бірінші кезегінің құрылысы басталды. Ал, 1972 жылдың қазан айында ГПЗ-16 ұстахана ғима­ратының іргетасын қалау үшін бірінші мүм­кіндіктер жасалды. Оның бірінші директоры Александр Андреевич Петухов болды.

Степногорск қаласында ауысымына 25 тонна қаймақты сүт өнімдерін шығаратын жеке сүт консерві зауыты болды. Сол жерде құрғақ сүтті де дайындаған. Ол 1976 жылы ашылды. Сүт мұнда маңайдағы кеңшарлар­дан жеткізілетін. 1971 жылы Степногорск қа­ласының алғашқы кәсіптік-техникалық учи­лищесі ашылды, ол алғашында ГПТУ-190, кейін СПТУ-13, ПЛ-13 деп аталды, бірақ оның профилі өзгерген жоқ, онда СҚБ үшін кадрлар дайындалды, оның көптеген түлектері болды. Мысалы қаладағы атақты құрылысшылар Л.Горецкаяның бригадасы 1987 жылы ми­нистрлікте үздік деп танылды. Қаланың құрылысы қарқынды түрде жалғасты. Үшін­ші шағынауданның сәулет жағынан ең көр­кем, шағын пішінді ғимараттары бой көтерді. 1972 жылы «Степногорск» қонақ үйі ашылып, қала орталығындағы ғимараттар кешенінің қалыптасуы содан басталды. Жаңа Байланыс үйі де осында орналасып, оның шеттері «Си­бакадемпроект» мекемесінің тапсырысы бойынша Мәскеудегі Степногорск үшін жа­салған «Сәулет» және «Байланыс» мозаика­ларымен безендірілген.

1976 жылы 29 мамырда Мәдениет са­райы есігін айқара ашты. Бұл әлі де әде­мі ошақ, басшылар оны тоқырау жылдары қиындығы кезінде жойылудан сақтап қал­ды. Әлі де көп жасыл желекті бөлмелер, әдемі паркет едендер, әдемі безендірілген фойелер мен залдар бар, уақыт соған куә. Ал жетпісінші жылдары ол өзінің сән-сал­танатымен таң қалдырды. Мәдениет са­райының ашылуы степногорлықтардың мерекесіне айналды. Оны ұзақ жылдар бойы А.И.Вольский, ал 1994 жылдан В.К.Рябчевский басқарды. Кейінірек 1980 жылы қонақүй мен демалыс базасының арасында кітапхана ғимараты бой көтерді, одан кейін ЦТХК кешенінің кәсіподақ кіта­пханасы көшті. Групком-125 кітапханасы ұзақ жылдар бойы Степногорск қаласының маңызды мәдени орталығы болды. Оны басқарған О.И.Бегишева, В.Г.Мраморова болса, оның қызметкерлері қалаға таны­мал болған - А.В.Власова, Л.Г.Савченко, Қ.У.Алдоңғарова, Н.В.Тележинская және т.б. еді.

Кітапхананың салынуымен қала ор­талығындағы ансамблінің көркі құрылды. Бұл талғаммен жасалды: үлкен терезелері бар әдемі ғимараттар, тегіс бассейндер, төңірекке нұр шашқан жасыл желектер, жаз бойы бала­лардың шашыраңқы субұрқағы болды. 1982 жылы КСРО Халық шаруашылығы жетістік­тері көрмесінің бас комитеті Степногорск қа­ласының орталығын сәулет-көркемдік безен­діргені және жан-жақты дамытқаны үшін ал­тын медальдармен қошеметтеді. Жекелеген кісілер В.А.Стекленев, В.И.Тузов, СҚБ және «Сибакадемпроект» қызметкерлері арасында күміс және қола медальмен марапатталған­дар бар еді. Егер бірінші шағынаудандарда аулаларда жай ғана субұрқақты бассейндер болса, үшінші шағынауданның әртүрлі бөлік­терінде шашыраңқы орналасқан субұрқақтар, су қоймалары қалалық ландшафттың әріне көрік беріп және Степногорск балалары үшін жақсы демалыс орны болды. Степногорск қаласының көрнекті орны оны қоршап тұрған «Алтын кілт» бассейні бар мұнара болды (төменгі жағында кілт шынымен көрінеді). Ал, степногорлықтардың жас буыны төбеге зымыранмен көтерілді. Айта кету керек, дәл үшінші ықшамауданда барлық тұрмыстық жағдайлары бар үйлер жалға беріле бастады. Оның ойын алаңдары, жасыл желектері бол­ды.

1975 жылы 23 ақпанда қонақүйдің жанынан «Қазақстан» сауда орталығы ашылды. Өнер­кәсіптік және азық-түлік дүкендері, азық-түлік дүкені, шаштараз - бәрін санап шығу мүмкін емес. Үлкен азық-түлік дүкенінің аумағы өз-ө­зіне қызмет көрсету түрінде болды. Дүкеннен югославиялық костюмдер мен фин етіктерін алуға болады. Бірақ бұл ерекше сәттілік­ті қажет етті, өйткені бұл бүкіл әрекет бізге тапшылық үшін келіп жатты. Ал 2 жылдан кейін ғимаратқа 275 орындық «Лотос» (қа­зіргі «Қазақстан») мейрамханасы қосылып, құрылысшылар оның алғашқы келушілері болды.1975 жылы балалар ауруханасының ғимараты салынды. Балалар емханасының барлығы өзінде болды: рентген кабинеті және физиотерапия салалары бар. Бірінші қабатта мамандар қабылданды: ЛОР, офтальмолог, невропатолог. Қызуы көтерілген балаларды емханаға кіргізбеді: басқаларға жұқтырмас үшін баланы бөлек бөлмеде көре алатын дәрі­гер шақырылды. Балалар ауруханасының екінші қабатында жаңа туған нәрестелердің патологиясы, үшінші қабатында нәрестелер болды, сонымен қатар балалар реанимация бөлімі ұйымдастырылды.

70-жылдары қала үшін өте маңызды ны­сандар салынды. Қаламызда спорт қашанда үлкен орын алып, степногорлық спортшылар облысқа ғана емес, республикаға да танымал болды. Сондықтан 1973 жылы «Химик» ста­дионының ашылуы маңызды оқиға болды. Бұл үлкен мереке еді. Оның орталық оқиғасы «Химик» қалалық командасы мен Кеңес фут­болының ардагерлер командасы арасындағы жолдастық кездесу өтіп, онда аты аңызға айналған А.Шестернев пен Е.Стрельцов ой­нады. Сол жылы Спорт сарайы ашылды, бұ­дан былай оның залдарында оқу-жаттығулар мен жарыстар, соның ішінде республикалық жарыстар өткізілетін болады.

1971 жылы болашақ яхта клубы үшін алғашқы қайықтар сатып алынды. Ях­ташылар 90-жылдардың басына дейін алдымен Сілетіде, одан кейін Ақсуда жат­тықты. 70-жылдары 3, 4, 5 ықшамаудан­дар салынса, кейін бес қабатты үйлерге қосымша көп қабатты үйлер сала бастады. Алғашқы тоғыз қабатты үйлердің қатарын­да үшінші шағынаудандағы №9, 10, 10А үйлері де болды. Төртінші шағынауданда екі мектеп, 1970 жылы №4 орта мектеп ашылды. Алғашқы жылдардан бастап ол өзінің мықты пән мамандарымен танымал болды, олардың арасында В.Е.Генерало­ва, А.В.Крыжко, Н.Я.Малюк бар. Ардаге­рлер мұнда жұмыс істеу әрқашан ыңғай­лы болғанын айтады, бұл В.Н.Гребнева, Л.А.Перегримова. 3 жылдан кейін №5 мек­теп алғашқы шәкірттерін қабылдады. Оның алғашқы директоры Л.И.Лосева. Мұнда қа­лаға белгілі ұстаздар Т.П.Досанова, Г.Ф.Во­еводина, Н.М.Бурмистрова, Л.С.Кузнецо­ва, В.А.Руцкая еңбек етті. 1977 жылы ай­мақтағы 650 орындық «Айгүл» кең экранды кинотеатры ашылды. Оның алғашқы ди­ректоры Л.Т.Симашко болған. Мұнда филь­мдер көрсетілімінен басқа, шығармашылық кештер, дискотекалар мен көрмелер өткі­зілді. О.Сүлейменов төрағалық еткен Мем­лекеттік кино кеңесі «Айгүлді» республика­дағы үздік деп таныды.

Қалада және зауытта балалар мен ересек­тердің демалысы мен денсаулығына әрқашан үлкен мән берілген. Алғашқы жылдары Степ­ногорск қаласының оқушылары қала маңын­дағыЮ.Гагарин атындағы пионер лагерінде демалады. Ал 1976 жылы Қатаркөл жағасын­да, қарағайлы орманда 480 орындық «Ар­ман» пионер лагері ашылды. Бұл шынымен арман болды: жайлы ғимараттар, клуб, асха­насы бар болатын. Бірнеше жылдан кейін ол мектеп оқушылары мектеп бағдарламасынан қалмай, жыл бойы жұмыс істейтін санато­рийге айналды. Ал 1977 жылы «Орбита» са­наториялық-профилактикалық пункті жұмыс істей бастады, онда ЦТХК жұмысшылары демалып, денсаулықтарын нығайтты. Ыңғай­лы бөлмелер, медициналық кабинеттер, бас­сейн, клуб және кітапхана болды.

Дайындаған Полатбек ЖАНБАЕВ